Yearly Archives: 2024

Dünyaca ünlü tarihçi Norman Stone’un kaleminden imparatorluklar döneminin son büyük oyunu. Bu öyle bir oyundu ki dahil olan herkes ve her şey değişti.

Daha 100 yıl öncesine kadar güçlerinin zirvesinde olan, gözlerini Osmanlı coğrafyasına dikmiş Avrupa imparatorlukları nasıl oldu da bugünkü ulus devletlere dönüştü?

Oxford Üniversitesi’nde akademisyenlik yapmış, Cambridge ve Bilkent’te dersler vermiş ve dönemin Başbakanı Margaret Thatcher’ın danışmanlığını yürütmüş günümüzün yaşayan en büyük tarihçilerinden Norman Stone Avrupa ve Osmanlı coğrafyasında yaşanan baş döndürücü değişimin izlerini sürüyor.

“1914 yılında tüm devletlerin en büyük halüsinasyonu ortak savaş hedefleriydi: imparatorluk. 1919 yılı itibariyle İngilizler ve Fransızlar bu hedefin öneminden pek emindiler. Halihazırdaki büyük topraklarına büyük topraklar ilave ettiler (tıpkı Almanların fırsat bulsa Rusya’ya, İtalyanların da izin verilse herhangi bir devlete yapacakları gibi). imparatorlukların sizi zenginleştireceği farz edilir, fazla nüfusunuzu bu topraklara yolla ya bilirsiniz, buradaki yerli halkı sömürürken metropolünüz için ucuz hammadde tedarik edebilirsiniz, aynı zamanda esaret altındaki piyasayı da biçimlendirebilirsiniz.

1914 yılında emperyal operasyonlar tiyatrosunun son büyük oyunu Ortadoğu’da sahnelendi. Haliyle, yıkılmaya yüz tutmuş Osmanlı İmparatorluğu’nun da pek çok talibi vardı.”

Eşsiz kent İstanbul’un tarih sahnesine çıktığı günlerden bu yana, heyecan ve serüvenlerle dolu efsanelerini, duyulmadık anılarını, köşede bucakta unutulup kalmış öykülerini, irili ufaklı sayısız tarihi eserini, semtlerini ve bunlarla ilgili haz dolu bilgileri, mimari eserlerin sanatsal üslup özelliklerinin yanında, bunların yapıldığı dönemlerin ilginç öykülerini, ta kuruluş yıllarından Cumhuriyet dönemine dek, bölge bölge, semt semt sokak sokak gezerek tanıyacaksınız.

Boynu bükük, yazgısına terk edilmiş küçük bir sokak çeşmesinden yıkık duvarlarına otlar fışkıran bir medrese kalıntısına; bakımsızlıktan perişan duruma gelmiş çok eski bir kilise temeli yapısından anıtsal bir Osmanlı külliyesine dek, tarihi değeri çok yüksek yüzlerce İstanbul eserinin gözlerinizin önüne serileceği sayfalar arasında yapacağınız bu fantastik yolculuğu, eminiz ki ömrünüz boyunca unutamayacak ve hepiniz birer “İstanbul âşığı” olacaksınız.

Bu çalışma ilk kez, Modern Tüketim Tarzında gerçekleşen değişimleri ya da evrile ve kırılmaları, bir dönemleştirme denemesi yaparak ele almaktadır. Sosyolojik açıdan, tüketimdeki Batılılaşmanın nüvelendiği Lale Devri`nden, modernleşmenin genişlediği küreselleşme dönemine kadar ki değişim sürecini izlemektedir.

Stephen Jay Gould’un, Doğa Tarihi Üzerine Düşünceler serisi Gould’un, evrim kuramını ana tema olarak kullandığı denemelerinden oluşuyor. Stephen Jay Gould dizinin ikinci kitabı olan Pandanın Başparmağı’nda, Türkiyeli okurun Darwin ve Sonrası’ndan alışık olduğu ve çoktandır özlediği kendine has üslubuyla evrim kuramının en sıcak konularına değiniyor.

Yirminci yüzyılın en etkili bilim insanlarından biri olan Stephen Jay Gould, inanması güç çeşitlilikteki ilgi alanları ve engin kültürel birikimiyle bir o kadar da önemli bir bilim yazarıdır. En bilinen ve etkili kitaplarından biri olan Pandanın Başparmağı bu çeşitliliği ve enginliğini sergilemede son derece başarılı bir eser. Toplam otuz bir denemeden oluşan Pandanın Başparmağı’nda evrim okurlarını “kesintili denge kuramından yaşamın başlangıcına, Mickey Mouse’un evriminden “bencil gen”lere, uyarlanmanın anlamından evrimsel değişimin hızına kadar çok renkli bir yolculuk bekliyor.

Kimse bugüne kadar bana gelip de seni rüyamda gördüm demedi. Yani düşün onca ömür tüketmişim. Onca kişiyle hukukum olmuş ama kimse gelip de demedi. Başkasının rüyasına girmedim hiç. Yalandan bile olsa ona da razıydım ama biri gelip duymak istediğim o cümleyi söylemedi. Allah sanki yalnızlığı herkese pay ettikten sonra kalanını öylece bana bırakmış. İstasyonda herkesi uğurlayan, herkesin arkasından el sallayan adamım ben. Onlar bavul alıp gittiler de özlemlerini taşıyan ben kaldım. Kalakaldım. Yetmedi. Kendi Fatiha’mı okuyup duruyorum gecelerdir. Hep aynı rüyayı görüp duruyorum. Rüyamda mevsimler, gece gündüz değişse de rüya değişmiyor.”
 
Muhlis ve Nurgül iki yapayalnız. “Gidelim buralardan”, dedi Nurgül. Sevdiğini doğrudan söylese anca bu kadar olurdu, nefes almayı unuttu Muhlis. Çay fokurtularından, dedikodulardan, duvardaki Şahmeran tablosundan, işlemeli dantellerden, şerden beladan, kapanmayan veresiye defterinden, tövbesi olmayan veballerden, kara bulutlardan uzaklara gidebilecekler miydi? Köpekler ve yağmurdan başka kimseyi şahit etmeden…

Beynimiz avcı ve toplayıcı bir yaşam için optimize edilmiş. Günümüzde ise kökten farklı bir dünyada yaşıyoruz. Bu durum sistematik düşünce hatalarına sebep oluyor ve bu hatalar paranız, kariyeriniz, mutluluğunuz için feci sonuçlar getirebiliyor.
Ne kadar kolay yanılabileceğini bilenler daha donanımlıdır: Rolf Dobelli, tekrar tekrar tuzağına düştüğümüz en sinsi “düşünce hatalarını” mercek altına alıyor.

Ve bize şu soruların cevaplarını veriyor:
• Kendi bilgimizi neden sistematik olarak gözümüzde büyütürüz (ve diğer insanları olduklarından daha aptal sanırız)?
• Neden bir şey, sırf milyonlarca insan doğru buluyor diye olduğundan daha doğru değildir?
• Neden yanlış oldukları ispatlanmış teorilerden bile kopamayız?
Rolf Dobelli’nin metinleri hem içerik olarak zenginleştirici hem de gerçek bir okuma keyfi.

O, meslek hayatı boyunca farklı mecralarda, fakirlerin, ezilenlerin, işçilerin öykülerini anlatmıştı. İşte bu yüzden hepimizle, başka filmlerde, dizilerde, oyunlarda rastlayamadığımız türden organik bir bağ kurmayı, farkına vardırmadan, benliğimize işleyen imgeler yaratmayı becerebilmişti. Çünkü o aynı zamanda bir sosyologtu ve hareketli görüntü sanatlarının aslında bir tür toplum mühendisliği olduğunu herkesten iyi biliyordu. Umur Bugay’ın kaleminden çıkan hiçbir işi izledikten sonra istismar edildiğim, avutulduğum hissine kapılmadım. Onun her yapıtı, izleyicisiyle doğrudan iletişime geçtiği, oturma odalarına misafir olup bir çay içtiği, sıcak bir sohbeti başlattığı dostluklara dönüştü.
Bugün televizyonlarda yayınlanan, milyonlarca kişi tarafından izlenen dizilere baktığımızda böyle bir duygunun yanından yöresinden bile geçemediğini üzüntüyle gözlemliyoruz. Hiç kimse bir önceki sezonun rating rekorları kıran dizilerini hatırlayamazken Umur Bugay’ın imzasını taşıyan birçok televizyon projesi halen hafızalardaki tazeliğini koruyor. Televizyon sektöründeki ürünlerin kalitesinin sıklıkla sorgulandığı şu günlerde, Umur Bugay gibi ustalara her zamankinden daha fazla ihtiyacımız olduğu çok açık.

Müzik, beynimizle ilgili bize ne öğretebilir? Peki, beynimiz bize müzikle ilgili ne gösterebilir? Sanılanın aksine müzik, beyin ve bilim, birbiriyle yakından ilgili üç unsurdur. Müzisyen, sinirbilimci ve bilişsel psikoloji uzmanı Daniel J. Levitin bunun sebeplerini Müziğin Etkisindeki Beyin’de açıklıyor. Neden müzik dinlediğimize, neden müzik bestelediğimize ve müziğin neden üzerimizde bu kadar büyük bir etkisi olduğuna dair sorulara cevap arıyor. Besteciler, nasıl oluyor da beynimizin dünya algısını kullanarak müzik dinlemenin en haz veren yanlarını ortaya çıkarabiliyor? İlk gençlik yıllarımızda dinlediğimiz şarkılara neden bu kadar duygusal olarak bağlanıyoruz? Neden bazen şarkılar aklımıza takılır ve oradan çıkmak bilmez? Beynimiz saçma reklam cıngıllarını durmadan çalarak bizi deli etmekten nasıl bir keyif alır? Müziğin yalnızca evrimin getirdiği bir şey olduğunu düşünenlerin aksine Levitin, bunun insan ırkı için dilden bile daha önemli bir unsur olabileceğini öne sürüyor. Müziğin Etkisindeki Beyin insan doğasının saplantılarından birinin kökenine inen detaylarla ve ilginç bilgilerle dolu bir kitap. “Müziği bir daha asla aynı şekilde dinlemeyeceksiniz.” Classic FM Magazine “Müzik basit açıklamalara karşı koyan, neredeyse inatçı, kaçamak bir niteliğe sahip, bu yüzden hakkında ne kadar çok bilgi edinirsek o kadar bilinmeyeni çıkar. Levitin’in kitabı bu paradoksun anlamlı ve şiirsel bir keşfi.” Sting “Müzik algısı ve yaratımı üzerine derin bir tahlil, müthiş bir finalle sonlanıyor. Müziğin işleyişi üzerine aydınlatıcı pek çok şey söylese de sürprizi bozmuyor, tersine, müziğin gizemli güzelliğini artırıyor.” David Byrne “Sadece müzikle bu kadar içli dışlı bir sinirbilimcinin yaratabileceği muhteşem bir bakış açısı. Levitin, müziğin 1950 yılı sonrası gelişimine (ve öncesindeki blues ve caza) dair devasa bir bilgi birikimine sahip. Bu bilgi sadece resmî değil, aynı zamanda uzman bir icracı ve dinleyici olan Levitin için kişisel. Önemli bir kitap.” Oliver Sacks

Ne yazık ki, insanlık tarihinin uzak geçmişten günümüze rotasının ana belirleyicisi çatışma olmuştur. Malesef, kazananı belirlemekte savaş, nihai çözümümüz olmaya devam ediyor.
Binlerce yıldır yaptığımız bazı savaşlar diğerlerinden daha önemli. Orduların büyüklüğü, ölenlerin sayısı ya da ele geçirilen toprakların büyüklüğünden öte, dünyayı kalıcı olarak değiştirmeleri onları önemli yapıyor.
William Weir savaşı kutsamaktan kaçınarak, dünya tarihinde en derin etkiye sahip olduğuna inandığı 50 savaşı kısa incelemelerle ele alıyor. Önem sırasına göre antik dünyadan günümüze kadar geniş bir aralığı kapsayan tarihin akışını değiştiren savaşları sıralıyor. İncelenen savaşların ortak noktası tarihin şekillenmesine olan etkileri.

“Antik dünyanın askeri tarihini Barry Strauss kadar derin ve canlı biçimde anlatan hiç kimse yok. Spartaküs üslubu kıvrak ve çok ilgi çekici bir kitap” Publishers Weekly
“Uçsuz bucaksız bilgisi, meseleleri derinden kavrayışı ve hikâye anlatma kabiliyetiyle Barry Strauss, Roma’ya meydan okuyan Spartaküs ve liderlik ettiği isyanın bilinmezlerini anlayabilmemiz adına muazzam bir imkân sunuyor.” Adrian Goldsworthy, Roma Nasıl Çöktü? ve Augustus kitaplarının yazarı
 
Sadece 74 adamla başlayan Spartaküs isyanı kısa süre içerisinde Roma’yı tehdit eden ciddi bir askerî harekete dönüştü. Gladyatör dostlarıyla birlikte Spartaküs 60.000 askerden oluşan bir ordu kurdu ve Güney İtalya kırsalını kontrolü altına aldı. Karizmatik bir liderdi. Kendisine destekçi çekebilmek adına dini dahi kullandı. Eski bir Roma askeri olarak savaş becerileri benzersizdi. İki yıl boyunca Roma ordularına büyük bir başarıyla karşı koydular. Ancak Spartaküs ve adamları nihayetinde yenildiler.
Yenilgi sadece generalin başarısından değil aynı zamanda âsilerin de başarısızlığı dolayısıyla gelmişti: Sayıları çoktu, düzensizlerdi; içlerinde birçok etnik grup vardı ve bunlar liderlik konusunda sürekli tartışıyorlardı. Spartaküs dahil hiçbir lider onları disipline sokabilecek gibi değildi. İki yıllık mücadelelerinin sonunda bir noktada seçim yapmak zorunda kaldılar: Özgürlüklerine kaçmak mı yoksa yağma yapmak mı? Roma’nın en güçlü askeri birlikleriyle karşılaşma pahasına serveti hürriyete tercih ettiler ve General Crassus’a mağlup oldular. Ancak mücadeleleri 2000 yıl boyunca yazarlara, film yapımcılarına ve devrimcilere ilham verdi
Yıllar süren araştırmalar sonucunda ortaya çıkan Spartaküs: Roma’yı Sarsan Köle Savaşı sadece yazılı kaynaklara değil aynı zamanda arkeolojik buluntulara, tarihsel yeniden inşalara ve yazarın bir zamanlar Spartaküs’ün hakimiyetindeki İtalya kırsalına yaptığı birçok seyahate dayanıyor. Barry Strauss sürükleyici üslubuyla yüzyıllar içerisinde bir efsane halini almış Spartaküs ve başlattığı köle isyanına dair dramatik ve gerçekçi bir anlatı sunuyor.